Thưa quý thính giả, trong thập niên 50, khán thính giả ái mộ cổ nhac và cải lương chắc không thể nào quên những giọng ca vang bóng một thời của những danh ca như Ba Thừa, Thành Công, Sáu Hải, Chín Sớm, Hồng Châu, Cô Tư Sạng, Cô Ba Bến Tre, cô Ba Trà Vinh, cô Năm Cần Thơ, cô Hai Bé, v.v…<

Nghệ sĩ Út Hiền. Hình do soạn giả Nguyễn Phương cung cấp. Photo: RFA

Các danh ca cổ nhạc trong thập niên 60 có Út Trà Ôn, Bảy Cao, Năm Nghĩa, Ba Khuê, Năm Phồi, Minh Tấn, Út Nhị, Hữu Phước, Thành Được, Hùng Cường, Thanh Tú, Thanh Hải, Văn Chung, Út Hiền, Út Hậu, và rất nhiều nữ danh ca như Thanh Hương, Út Bạch Lan, Ngọc Giàu, Thanh Nga, Mỹ Châu, Lệ Thủy, Diệu Hiền, Hồng Nga, Ngọc Hương, Ánh Hồng, Bạch Tuyết, Phượng Liên, v.v…
Những nghệ sĩ kể trên được báo chí và các đài phát thanh trong và ngoài nước nhiều lần nhắc đến và giới thiệu giọng ca vàng. Có một danh ca thành đạt trong thập niên 60, được nhiều khán giả thương mến, nhất là các khán giả ở các tỉnh miền Trung và Hậu Giang, nhưng lại ít được các ký giả Saigon quan tâm giới thiệu vì nghệ sĩ danh ca nầy thường theo đoàn hát đi lưu diễn ở các tỉnh nhiều hơn hát ở Saigon. Đó là nghệ sĩ Út Hiền, diễn viên chánh của đoàn hát cải lương Hương Mùa Thu trước năm 1975.

Nghệ sĩ Út Hiền tên thật là Lê Minh Khánh, sanh năm 1940, quê ở Gò Vấp, cha mất sớm, mẹ buôn bán nhỏ. Bà có một ít ruộng vườn, huê lợi đủ sống. Trong gia đình không có ai theo nghề ca hát.

Lúc còn học văn hóa, em Khánh học ca tân nhạc và vọng cổ theo đài phát thanh. Thấy em có giọng ca tốt, một bà bạn của má em khuyên má em cho em đi học ca cổ nhạc. Tôi gặp em Khánh trong lớp dạy ca cổ của nhạc sĩ Út Trong, nhà ở gần chùa Phật Ấn, đường Hưng Đạo, Saigon vào những năm 1956, 1957. Nhạc sĩ Út Trong đặt nghệ danh cho em Khánh là Út Hiền vì bản tánh của em Khánh rất hiền lành, ăn nói nhỏ nhẹ. Nhạc sĩ Út Trong giới thiệu Út Hiền cho đoàn hát Thanh Minh vì lúc ấy danh ca Út Trà Ôn tách ra lập đoàn hát Kim Thanh – Út Trà Ôn. Giọng ca của Út Hiền thật là trong, êm như nhung tơ, cùng một kỷ thuật ca và giọng ca của Hữu Phước.

Khởi đầu từ đoàn hát Thanh Minh

Danh ca Hữu Phước đang hát cho đoàn Kim Thoa, lưu diễn các tỉnh Hậu Giang. Sau khi Út Trà Ôn rời đoàn hát Thanh Minh thì danh ca vọng cổ còn lại chỉ có Năm Nghĩa, Minh Tấn, Út Bạch Lan, Thu Ba nên bà bầu Thơ thu nhận những giọng ca trẻ như Út Hiền, Út Hậu, Quang Nhiều và nữ diễn viên Mỹ Hiền.

Các diễn viên trẻ Út Hiền, Út Hậu, Quang Nhiều được ký hợp đồng hai chục ngàn đồng mỗi người và được cho hát vai kép nhì nhưng có ca nhiều câu vọng cổ trong các tuồng Núi Liễu Sông Bằng, Lửa Hờn, Thiên Thần Trên Thiết Mã.

Sau suất diễn đầu tiên, báo chí kịch trường nhiệt liệt ngợi khen ba giọng ca trẻ với những lời quảng cáo đao to búa lớn như: Danh ca trẻ Út Hậu, truyền nhân đích thực của vua vọng cổ Út Trà Ôn; danh ca Út Hiện, giọng ca êm dịu như nhung như tơ; Quang Nhiều, lối ca với làn hơi sung mãn, nghệ thuật luyến láy tuyệt vời.

Bà bầu Thơ và ông bầu Nghĩa chưa kịp vui mừng vì hai ông bà đã khám phá và giới thiệu với khán giả những giọng ca vàng thì khi đoàn hát chưa kịp tập vở tuồng kế tiếp, cả ba nghệ sĩ trẻ Út Hiền, Út Hậu, Quang Nhiều thối lại hai chục ngàn tiền contrat và bồi thường đúng theo giao kèo là trả thêm cho bà Bầu Thơ mỗi người hai chục ngàn đồng nữa. Chỉ mới một tháng mà bà Bầu Thơ lời được sáu chục ngàn; bà không ham nhưng muốn giữ lại các diễn viên đó thì bà phải trả cho Bầu Long, mỗi diễn viên một trăm hai chục ngàn đồng vì Bầu Long Kim Chung đã ký cho họ mỗi người sáu chục ngàn đồng.

Gia nhập đoàn hát Kim Chung 1

Nghệ sĩ Út Hiền hát ở đoàn Kim Chung 1, hát thường trực tạp rạp Aristo ở đường Lê Lai. Nghệ sĩ Út Hậu và Quang Nhiều hát cho đoàn Kim Chung 2 ở rạp Olympic đường Hồng Thập Tự.

Các ký giả kịch trường Saigon giận Bầu Long mua đào bán kép trắng trợn nên họ không viết bài phê bình tuồng tích và đào kép của hai gánh hát Kim Chung. Do đó các nghệ sĩ cộng tác với đoàn hát Kim Chung trong thời gian nầy chịu nhiều thiệt thòi vì không được quảng bá nhiều trên các trang kịch trường. Chỉ biết qua sân khấu Kim Chung, nghệ sĩ Út Hiền vẫn hát vai kép nhì, sau kép Thanh Hải, nhưng Út Hiền và Thanh Hải, Út Hậu được hãng dĩa Hoành Sơn của ông Ba Bản mời thu thanh nhiều bài vọng cổ do soạn giả Thu An sáng tác. Nhờ vậy mà giọng ca của Út Hiền, Thanh Hải, Út Hậu được rèn luyện thêm và được thính giả ái mộ.

Thưa quý thính giả, vừa rồi là giọng ca của nghệ sĩ Út Hiền.

Năm 1963, nghệ sĩ Út Hiền rời đoàn Kim Chung, cộng tác với đoàn hát Thủ Đô Ba Bản. Nhưng ở đoàn Thủ Đô Ba Bản lúc đó có hai danh ca Út Trà Ôn và Thanh Hải nên Út Hiền cũng chỉ nổi danh được trong địa hạt đĩa nhựa chớ về sân khấu, em còn nhỏ, chưa có kinh nghiệm diễn xuất dù giọng ca của Út Hiền đã được rất nhiều khán giả và ký giả ái mộ.

Vai chánh đoàn hát Hương Mùa Thu

Giọng ca của Út Hiền nghe rất mùi, êm dịu, sâu lắng. Những chử hò vô vọng cổ, Út Hiền ca êm như tiếng ca vuốt nhuyễn cho thật nhỏ dần rồi mất hút trong không gian. Các chữ ca cuối câu vọng cổ với hơi ngân dài mênh mang. Bài ca vọng cổ được Út Hiền nghiên cứu kỹ, ca diễn đạt nội dung, gây cảm xúc cho người nghe. Soạn giả Thu An biết rõ khả năng ăn khách của giọng ca Út Hiền nên khi anh rời đoàn hát Thủ Đô Ba Bản, anh lập gánh hát Hương Mùa Thu với hai diễn viên chánh là Út Hiền và Ngọc Hương.

Dưới bảng hiệu Hương Mùa Thu, hai nghệ sĩ Út Hiền và Ngọc Hương là một cặp diễn viên xứng đào xứng kép. Về sắc diện cả hai đều đẹp sắc xảo dưới ánh đèn sân khấu, về giọng ca thì đó là một sự hòa hợp kỳ diệu: giọng ca của Ngọc Hương cao vút, một thứ giọng kim sang trọng, giọng ca của Út Hiền, giọng thổ, vừa êm dịu vừa trầm buồn sâu lắng. Khi xem đoàn hát Hương Mùa Thu, khán giả có thể bị mê hoặc vì hai giọng ca của Út Hiền và Ngọc Hương trên sân khấu.

Út Hiền đã hát qua các tuồng Tiếng Nhạc Rừng Xanh, Ảo Ảnh Châu Bích Lệ, Cô Gái Sông Đà, Người Anh Khác Mẹ, Con Cò Trắng, Gánh Cỏ Sông Hàn, Chuyến Đò Thương, Saigon Thác Bạc, Tiếng Còi Sa Mạc…

Đoàn hát Hương Mùa Thu thành lập từ năm 1964 đến năm 1975 mới tạm ngưng hát. Trong thời gian này có rất nhiều nghệ sĩ cộng tác với đoàn Hương Mùa Thu như Thanh Hải, Út Hiền, Minh Chí, Hà Bửu Tân, Hà Bửu Bửu, Hiếu Liêm, Thanh Liêm, Giang Châu, Minh Dịch, Hữu Lợi, các nữ diễn viên Ngọc Hương, Ngọc Lan, Kim Thủy, Ngọc Thủy, Kiều Lệ Thanh, Yến Nhung. Lệ Châu, hề Bảy Xê, hề Tẩu Tẩu, hề Minh. Chỉ có cặp đào kép chánh Út Hiền và Ngọc Hương chống đở cho bảng hiệu Hương Mùa Thu lâu nhất.

Tiếc vì đoàn Hương Mùa Thu chuyên đi lưu diễn ở các tỉnh miền Trung, có năm có đến 8 tháng hát ở miền Trung và nhiều tháng hát ở các tỉnh Hậu Giang nên nghệ sĩ Hương Mùa Thu ít được các ký giả kịch trường giới thiệu cho khán thính giả biết về tài năng của các diễn viên Hương Mùa Thu.

Cuộc sống của nghệ sĩ Út Hiền đúng như cái tên Hiền đã được gán cho anh, anh không có gây nên tai tiếng gì, không cờ bạc, không hút xách, không trai gái đỉ bợm, chỉ có mỗi cái tật là anh nhậu rượu không bao giờ biết ngừng. Lúc mới đầu vì đi hát ở miền Trung, xa nhà, anh thỉnh thoảng uống rượu giải khuây, nhưng đụng cuộc tiệc, bạn bè nâng ly, anh từ chối thì người ta nói khích, nào là “ Chơi như vậy,thì chơi với ai?” hay “Uống rượu chút đỉnh, sợ mất giọng ca sao?” Thêm nữa tánh của Út Hiền hay chiều bạn nên anh đã uống rượu thì cho đi cho tới mút chỉ. Chỉ có ông bầu Thu An can thiệp thì tiệc nhậu mới dứt được. Mà ông bầu Thu An thì đâu có thể ở gần các bạn nhậu để canh chừng hoài. Những khi đoàn hát di chuyển hay khi mới dọn đến bến mới chưa kịp treo màn hát thì thế nào cũng có một chầu nhậu tưng bừng hoa lá mà nghệ sĩ Út Hiền sẵn sàng nằm đo ván ngay trên bàn nhậu.

Sau năm 1975, tôi có được xem Út Hiền hát với Phượng Liên tuồng Lục Vân Tiên trên sân khấu đoàn hát Trần Hữu Trang năm 1980. Lúc đó thì giọng ca của Út Hiền hết trong, hết êm dịu như thuở nào, tuy về kỹ thuật ca vẫn còn phong độ của một kép hát chánh tài danh

Út Hiền bị bịnh ung thư gan, hậu quả của những trận nhậu rượu không biết dừng lại trong thời niên thiếu. Út Hiền nằm điều trị tại bệnh viện Nguyễn Trải, Chợ Lớn. Anh mất ngày 16 tháng 6 năm 1986, nhằm ngày 10 tháng 5 năm Bính Dần, hưỡng dương 47 tuổi, an táng tại nghĩa trang nghệ sĩ Gò Vấp.

Sources: rfa